بادام زمینی با نام های انگلیسی Peanut و   groundnuو نام علمی (Arachis hypogaea L.) گیاهی است که در نواحی حاره ای تا نزدیک به معتدل جهت روغن گیری از دانه آن، تولید کره و مصرف آجیلی کشت   می شود. دانه بادام زمینی از نظر کیفیت روغن و پروتئین بسیار خوب است.

گیاهی است از تیره نخود (leguminosae) ، کوتاه و یکساله که چنانچه ناحیه فاقد یخبندان باشد ظرفیت چند ساله شدن را دارد .

بادام زمینی احتمالاً بومی منطقه ای در آمریکای جنوبی واقع در حد فاصل بین آرژانتین و بولیوی (Gran Chaco)است. گزارش ها حاکی است که قدیمی ترین نواحی کشت بادام زمینی به جوامع بومی پرو است که در 2 تا 3 هزار سال قبل از میلاد و قبل از کشف آمریکا در آنجا ساکن بودند. ظاهراً در قرن شانزدهم میلادی به وسیله پرتغالی ها از برزیل به آفریقای غربی و یا از طریق ساحل غربی آمریکا به آسیا، آفریقا راه یافت. امروزه می توان آفریقا را مرکز اساسی تنوع بادام زمینی دانست. این دانه روغنی طوری در قاره آفریقا جا افتاده که بسیاری از آفریقایی ها باور ندارند که بادام زمینی یک محصول وارداتی است. هند، چین، ایالات متحده آمریکا، سنگال، نیجریه و اندونزی مهم ترین تولید کنندگان بادام زمینی در جهان به شمار می روند. از کل دانه های روغنی تولید شده در هندوستان 45 درصد مربوط به بادام زمینی است. فرانسه بزرگترین وارد کننده روغن بادام زمینی است که سالانه حدود دو میلیون تن روغن خریداری می کند.

خصوصیات گیاه‌شناسی

بادام زمینی گیاه بومی برزیل بوده و از آنجا به نقاط دیگر دنیا راه یافته است. آب و هوای گرم برای کشت این گیاه مناسب می‌باشد. بادام زمینی گیاهی است یکساله دارای ساقه‌ای راست که ارتفاع آن در حدود 30 سانتیمتر می‌باشد. برگهای آن مرکب از دو زوج برگچه است گلهای آن دو نوع متفاوت به رنگ زرد می‌باشد که پس از تلقیح ، دم گل خم شده و به سطح خاک می‌رسد و سپس به تدریج در خاک فرو رفته و میوه در داخل خاک تشکیل می‌شود.میوه بادام زمینی به طول تقریبی 4 سانتیمتر است و دارای پوسته شکننده به رنگ خاکستری مایل به زرد می‌باشد. بر روی پوسته یک تا سه برجستگی مشاهده می‌شود که هر یک محل دانه‌ها را نشان می‌دهد. دانه بادام زمینی تقریبا مانند فندق به رنگ سفید مایل به زرد بوده ولی تخم مرغی شکل است. پوسته نازکی دانه را پوشانده که به رنگ قرمز قهوه‌ای است.

انواع بادام زمینی

چهار گونه از بادامهای زمینی محبوبیت بیشتری دارند: اسپانیایی ، رونده ، ویرجینیا و والسینا. علاوه بر اینها انواع قرمز و سفید تنسی هم وجود دارند. گونه‌های خاصی از آنها را به سبب تفاوتهای طعم ، مقدار روغن ، اندازه و شکل کاربردهای خاصی دارند. در بسیاری از موارد مصرف ، انواع مختلف آنها قابل معارضه می‌باشند بیشتر بادامهای زمینی که با پوسته داد و ستد شده‌اند از نوع ویرجینیا و برخی از گونه‌های والنسیا هستند.

این گونه‌ها به علت اندازه درشت و ظاهر جذاب پوسته آنها انتخاب شده‌اند. از بادام زمینی اسپانیایی بیشتر در شیرینیهای بادام زمینی ، مغزهای شور و خمیر بادام زمینی استفاده می‌شود و بیشتر انواع رونده آن در تهیه خمیر بادام زمینی کاربرد دارند. گونه‌های مختلف این میوه بر حسب نوع رشد شاخه‌ها و طول آنها متمایز می‌شوند و برای هر نوع از بادام زمینی گونه‌های بسیار زیادی وجود دارد.

سازگاری:

بادام زمینی گیاهی اس گرما دوست که به هوای گرم و آفتاب فراوان و یک فصل رشد بدون یخبندان 200 روزه محتاج است . 

بادام زمینی نیاز فراوان به آب دارد و بخصوص از هنگام گرده افشانی تا دو هفته قبل از رسیدگی به کمبود رطوبت خاک حساس می گردد . 

بادام زمینی از نظر حاصلخیزی خاک بسیار کم توقع است و در خاکهای شنی فقیر با مادة آلی کم عملکردی کاملاً اقتصادی تولید می کند . 

تناوب زراعی:

در انتخاب تناوب زراعی بادام زمینی می بایستی به نکات زیر توجه داشت : 1) بادام زمینی ممکن است در خاکهای فقیری کاشته شود که برای سایر محصولات مناسب نباشد . 2) بادام زمینی مقدار زایدی از مواد غذایی خاک را می گیرد . زیرا بقایای گیاهی نیز از زمین خارج می گردد . بادام زمینی در بعضی از بیماریهای خاکزی مانند بوته میری باکتریایی با گیاهان تیرة گوجه فرنگی مشترک است . 

مثالهایی از تناوب های بادام زمینی عبارتند از :‌

بادام زمینی ـ ذرت خوشه ای ـ پنبه ـ آیش 

بادام زمینی ـ ( کود سبز ) ، پنبه ـ ذرت خوشه ای 

کود شیمیایی:

بطور کلی هر یک تن بادام زمینی ( نیام کامل ) با 5/1 تا 2 تن علوفه همراه آن حدود 60 تا 75 کیلوگرم ازت ، 10 تا 15 کیلوگرم اکسید فسفر ، 400 تا 50 کیلوگرم اکسید پتاسیم و 40 تا 50 کیلوگرم اکسید کلسیم از خاک خارج می کند . چنانچه کود شیمیایی زیادی برای محصول قبل مصرف شده باشد به اضافه کردن کود به زمین بادام زمینی نیازی نیست . 

تاریخ کاشت:

حداقل درجه حرارت خاک برای جوانه زدن بادام زمینی حدود 10درجة سانتی گراد است . 

آبیاری:

حساسیت به کم آبی و نیاز به آب در بادام زمینی از زمان تشکیل جوانه گلها تا نزدیک به دو هفته قبل از رسیدگی زیاد است . 

کنترل علفهای هرز:

میتوان از علف کشهایی مانند امولسیون 43 درصد آلاکلر(لاسو)به میزان 4تا5 لیتر یا امولسیون 48 درصد یفلورالین به میزان 1/2 تا 1/8 لیتر در هکتار بصورت قبل از کاشت استفاده بعمل آورد . این علف کشها محصول را 2تا 3 ماه بعد از مصرف در برابر اکثر علفهای هرز محافظت میکند. 

آفات و امراض:

بعضی از آفات عمومی مثل زنجره باقلا ، کرم غوزه پنبه و پروانه کارادینا به بادام زمینی نیز خسارت وارد می سازد . 

بیماری لکه برگی بادام زمینی عامل بیماری قارچی است بنام Cercospora personata که روی بقایای گیاهی آلوده زمستان گذرانی نموده و اسپور آن توسط باد منتشر می گردد . پوسیدگی پایه تخمدان ، ریزش برگها و نیامها و یا کوچک ماندن نیامها از نتایج این بیماری می باشد . کنترل بیماری با استفاده از ارقام مقاوم ، تناوب حداقل سه ساله ، تقویت محصول و بالاخره استفاده از سموم قارچ کش مانند زینب و مانب امکان پذیر است . 

برداشت:

زمان برداشت با آثار زردی خفیف برگها و بررسی نیامها مشخص می شود .در برداشت مکانیزه ابتدا قسمتهای هوائی را با علف زن ( موور ) قطع کرده و سپس با دستگاهی مشابه دستگاه برداشت سیب زمینی و در صورت عدم دسترسی به این دستگاه با دستگاه معمولی برداشت سیب زمینی بادامها را خارج کرده و بصورت ردیفی روی زمین قرار می دهند .

تهیه و تنظیم: مونا شکری- کارشناس ارشد زراعت